Polscy antymilitaryści i pacyfiści u progu I wojny światowej

Abstrakt

Na początku XX wieku wśród Polaków żyjących w trzech państwach zaborczych znaleźć można było nielicznych radykalnych zwolenników antymilitaryzmu, a także nieco większą grupę zwolenników pacyfizmu. Latem 1906 roku w Warszawie za zgodą władz rosyjskich powstało Polskie Stowarzyszenie Przyjaciół Pokoju, W XX wieku pierwsze rodzime, a zarazem umiarkowane stowarzyszenie pacyfistyczne, które propagowało na ziemiach polskich światowy pokój. W latach 1910-1911 organizacje o podobnej społeczno-politycznej proweniencji, choć jeszcze mniej liczne utworzono w Krakowie. W Warszawie, jak i Krakowie sympatycy pacyfizmu wywodzili się ze środowisk inteligenckich, kręgów konserwatywno-ziemiańsko-endeckich. W miarę zbliżania się wybuchu I wojny światowej współpraca warszawskich jak i krakowskich pacyfistów stawała się coraz trudniejsza. Program tej nielicznej grupy zwolenników pokoju nigdy nie zyskał szerokiego poparcia społecznego. Po zakończeniu I wojny światowej kręgi konserwatywne, ziemiańskie, a zwłaszcza narodowych demokratów całkowicie zdystansowały się od idei pacyfizmu.