Powidoki orientalne: reprodukcja dyskursu postkolonialnego w tekstach etnograficznych polskich zesłańców na Syberii

Abstrakt

Ekspansja Cesarstwa Rosyjskiego otworzyła nowe możliwości transkulturowych spotkań w obrębie systemu kolonialnego. Strategie stosowane przez XIX-wiecznych etnografów – zawodowych badaczy i amatorów – w celu zbierania i systematyzowania  materiałów na temat organizacji społecznej, mitologii, folkloru, historii i tradycji swych „obcoplemiennych” poddanych, w których dokonywał się przekład obcych porządków językowych i kulturowych na język zachodniej epistemologii, stanowiły praktyczne narzędzie usprawniające zarządzanie koloniami oraz ułatwiające utrzymanie w nich dominującej pozycji nad podległymi terytoriami. W tym artykule zamierzam przeanalizować metody badawcze stosowane przez polskich zesłańców w służbie Cesarstwa Rosyjskiego oraz ich mechanizmy poznawcze i strategie przedstawiania własnego doświadczenia zdobytego podczas wypraw na stepy Azji Środkowej w osobistych dziennikach, korespondencji, oficjalnych raportach itp. Skupię się na etnograficznych dokumentach prywatnych i tekstach drukowanych stworzonych przez trzech polskich zesłańców: Adolfa Januszkiewicza, Bronisława Zaleskiego i Seweryna Grossa. Analizując wybrane teksty, pragnę pokazać, w jaki sposób pismo i praktyki piśmienne stanowiły podstawowe narzędzia sprawowania kontroli imperialnej przez władze rosyjskie w regionie, ułatwiając jego naukowe i dyskursywne podporządkowanie.