Akta osób skazanych po wojnie z powodów politycznych na karę śmierci. Perspektywa egodokumentalna

Abstrakt

Historycy szacują, iż w latach 1944–1956 w Polsce przez stalinowskie więzienia i obozy przeszło ogółem ponad milion osób, w tym ok. 100 tys. skazanych przez sądy wojskowe za tzw. działalność antypaństwową. W tego rodzaju sądach zapadło co najmniej 5650 wyroków śmierci, a aż 2810 z nich zostało wykonanych. W tym wypadku szczególnie represyjny charakter miały powołane do życia w 1946 r. i działające do rozwiązania w 1955 r. wojskowe sądy rejonowe (WSR). Ich zadaniem było sądzenie przede wszystkim osób cywilnych oskarżonych przez aparat bezpieczeństwa o prowadzenie działalności antykomunistycznej. Rozproszone wcześniej materiały zachowane po działalności WSR zostały zgromadzone i scalone w utworzonym w 2000 r. archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. Wśród znajdujących się w nich aktach spraw osób skazanych na karę można odnaleźć dokumenty, które mają charakter samoświadectw. Są to protokoły przesłuchań, protokoły rozpraw głównych i prośby o ułaskawienie. Tego rodzaju materiały, analizowane z perspektywy ich wartości egodokumentalnej, mogą tłumaczyć motywy podejmowanych wcześniej działań antypaństwowych i pozwolić na próbę określenia stanu świadomości skazanego w ostatnich dniach życia.